Woelriek, woelvork, grelinette, …

De woelriek of woelvork heeft vele namen, maar we hebben het dus over een soort brede vork, waarmee je de grond verlucht zonder te keren. Een ergonomische, ecologische vervanger voor de spade dus.
Grelinette is een gedeponeerd merk, hoor, al weet niemand dat nog; verder heet dit gereedschap in het Frans ook aé­ra­bêche, biofourche, ac­ti­bêche, in het Engels broadfork, U-bar, U-fork, …  Ik zal het in dit artikel vooral hebben over deze woelriek, die in de winkel ook nog eens guérilu heet, en die voor ons en onze grond het beste werkt.

Soorten en maten

Ik heb al meer dan tien uitvoeringen van de woelriek in mijn handen gehad, en met enkele daarvan heb ik ook al werkervaring. Hier zie je de collectie van Guy Augustijns:

Links bovenaan: het basismodel van de beginjaren van Velt. Rechts daarvan: de guérilu. Onderaan twee modellen van Roger Haeck uit Tielt.

Sommige exemplaren zijn heel zwaar –  om zware grond te kunnen bewerken, zeggen de makers, en/of omdat de tuinier zijn eigen woelvork zo heeft gelast. Ergonomie én robuustheid in één gereedschap: wat mij betreft is de Guérilu het mooiste compromis tussen die twee – maar tuiniers met een heel lemige of kleiige grond lezen nu best even onderaan hoe ik met zware grond omga.

Gelakte modellen of roestvrije modellen: graag hoor ik je opinie hierover. Onze roestvrije Guérilu blinkt na tien jaar zoals op de eerste dag.

Goed voor de grond, goed voor je rug…

Dit verkondigen we bij Velt al sinds 1974: met de woelriek geef je je grond een niet-kerende bewerking. De bouwvoor (pakweg de bovenste 25 cm) wordt er luchtig(er) van, en je haalt de onderste (anaërobe) lagen niet naar boven. Zo spaar je het bodemleven.

Je spaart ook je rug, gewrichte, spieren, … Als je aanneemt dat je belangrijkste gereedschap je eigen lijf is, kun je er maar beter goed voor zorgen. De guérilu bijvoorbeeld is ontworpen door een fysiotherapeut en een tuinier.

Akkoord, zo’n woelriek is een investering van pakweg € 115.00. Duurzaam, dat wel. Eén exemplaar gaat – bij goed gebruik en onderhoud – heel lang mee, en je kunt je woelriek natuurlijk delen met andere tuiniers. Ten slotte heb je dit apparaat maar één keer per jaar nodig.

Hoe gebruik ik de woelriek?

Dit eerste filmpje –  de eerste 14 seconden – toont hoe ik werk.

Deze man keert de kluiten meer om dan ik (0.48 tot 1.30): er zijn ook diverse werkwijzen, zoals je ziet.

En dan heb je nog dat soort tuiniers dat op het eind zeer on-ergonomisch heen-en-weer schudt. Ik schud daar mijn hoofd bij…

 

Waar gebruik ik onze woelriek niet of nauwelijks?

Thuis hebben we zandleem, lopen we nooit op de bedden, en komt er sinds 1993 telkens gewoon een laagje compost bovenop. In Tielt bewerken we sinds 1996 een stuk – oorspronkelijk loeizware klei: daar komt er elk jaar een laag reservaathooi op. Onze voorgangers hadden er enkele spadestelen op gebroken…

Beide percelen zijn door jarenlange goeie zorg humusrijk en rul. De woelriek hebben we er eigenlijk niet nodig; voor de bedden waar de wortelen komen, haal ik ‘m wel eens van stal, al zal het wellicht geen verschil maken.

De woelriek is volgens mij verder niet geschikt om woeste grond (vol kweekgraswortels, bijvoorbeeld) te ontginnen. Daarvoor zijn er andere, efficiënte technieken, zoals het afdekken met karton.

Waar en wanneer gebruik ik de woelriek dan wel?

Ten eerste: om te demonstreren aan beginnende tuiniers hoe je met weinig moeite veel en gunstig effect kunt hebben. ‘Goed nieuws: vanaf nu spitten we niet meer!‘

Ten tweede: in de Theatuin – hier links op de foto. Da’s 500 m2 lemige, vochtige grond aan de andere kant van het dorp. Heel vruchtbaar, maar nogal moeilijk bereikbaar: alle vrachten moeten honderd meter met de kruiwagen afleggen eer ze dit lapje grond bereiken. Compost, hooi, houtsnippers,… aanvoeren is er logistiek dus niet erg evident. De woelriek bewijst er goede diensten: jaar na jaar wordt, met beetjes compost en door niet op de bedden te lopen, de grond wel beter.

Makkelijk, efficiënt

Met onze woelriek bewerk ik 100 m2 per uur, en de dag nadien heb ik in mijn schouders en armen hoogstens wat extra spiergevoel. Niks rugpijn, dus. Die echte ouwe Velt-tuiniers werken al meer dan 40 jaar met de woelriek, toch?

Ooit gaf ik, in een samentuin, de woelriek aan een rugpatiënte, die er ijverig – en voorzichtig – mee begon te werken. Na een half uur kwam haar partner erbij, verrast en eigenlijk boos: ‘Schatje, je weet toch dat je geen zwaar werk mag verrichten!‘ Zij had nergens last van (ook niet achteraf), en het bed lag er al mooi bij.

En als je dacht dat dit instrument enkel voor de hobbyist bedoeld was: er zijn ook (kleinschalige, echte) boeren, zoals bijvoorbeeld Les Jardins de la Grelinette, die steevast met de woelriek werken.

Natuur, permacultuur?

In de natuur komen er geen woelrieken voor – akkoord. Daar voeg ik aan toe: de natuur werkt normaal 100 jaar om een paar cm humus op te bouwen, en levert ons zeer vezelige, witte oerwortelen en bittere wilde sla. Ingrijpen doen we toch, hé. Ik beeld me soms in dat de woelriektanden fungeren als dikke dierlijke klauwen die de grond even optillen. Uitvergrote natuur dus, net zoals we vele centimeters compost aanbrengen, duimdikke wortelen en sappige sla kweken.

Uiteraard verstoort de woelriek het bodemleven, al is dat dan veel minder drastisch dan frees of spade. De eerst vrij solide bodem krijgt zo lucht en wat van de bovenste (mulch-/compost-)laag. Zo creëer je een zekere onrust, uiteraard, of anders gezegd: je vergroot het contactoppervlak (de randen) tussen aarde- en luchtlagen. John Jeavons schreef in zijn eerste boek (1972) al dat hij opmerkte dat de vruchtbaarste gronden bestonden uit licht verstoorde lagen. (En toen is hij gaan dubbelspitten, maar da’s voor zijn rekening).

Ik laat Meadow Farm nog even aan het woord:

The Meadow Creature® Broadfork is an ideal tool for Permaculture. It allows aeration of soil without disturbing soil layers

Mijn omgekeerde piramide

Ten eerste: voor de meeste bodems en percelen die ik ken, loont deze dubbele techniek het beste: mulch en compost aanbrengen, én enkel op de vaste paden lopen. Zo heb ik al in veel verschillende tuinen rulle grond gecreëerd, die vanzelf (door het bodemleven, ja) steeds ruller en beter wordt. Jawel, ook zware grond tem ik zo.  Geen geploeter, geen gesukkel!

Ten tweede: tijdelijk en plaatselijk gebruik ik de woelriek, waar de bodem nog niet optimaal is. Ja, en dat is die ene keer per jaar dat ik het bed betreed. Je zou ook vanaf de paden kunnen werken, hoor.

Ten derde: spitten is zo passé, onergomisch, onecologisch, …, maar kan wel eens dienen om grond te ontginnen, een boom of struik te planten, …

Nu jij

Ben je trots op een zelfgemaakt exemplaar? Heb je vragen, heb je zelf heel andere ervaringen? Ik verneem het graag!